Ongeveer 40% van de banen wereldwijd worden geraakt door kunstmatige intelligentie (AI). Vroeger richtte automatisering zich vooral op simpele taken, maar AI kan ook complexe taken overnemen. Hierdoor komen ook in Nederland banen in gevaar.
In rijke landen, zoals Nederland, kan zo’n 60% van de banen beïnvloed worden door AI. Bij ongeveer de helft hiervan kan AI helpen om sneller en beter te werken. Maar voor de andere helft kan AI taken overnemen die mensen nu doen. De gevolgen: minder werk, lagere lonen en minder nieuwe banen. In het ergste geval verdwijnen sommige banen zelfs helemaal.
Stel dat uw baan verdwijnt. Wat kunt u dan doen? Wij geven juridische tips.
Mag u worden ontslagen?
U kunt allereerst bekijken of u mag worden ontslagen.
De werkgever moet bewijzen dat AI uw baan overneemt en dat de veranderingen noodzakelijk en onvermijdelijk zijn voor het bedrijf. Dit heet een “doelmatige bedrijfsvoering”. Het bedrijf kan anders bijvoorbeeld achterop raken en de concurrentiestrijd verliezen. De werkgever moet het volgende doen:
- Een beschrijving geven van de veranderingen die AI met zich meebrengt.
- Uitleggen waarom deze veranderingen nodig zijn.
- Een organogram tonen van de afdeling(en) waar de veranderingen plaatsvinden.
- Uitleggen wat de gevolgen van de veranderingen zijn voor de verschillende functies en het aantal arbeidsplaatsen.
- Beschrijven wat er met de resterende werkzaamheden gebeurt.
- De functieomschrijvingen tonen van de nieuwe functies die er mogelijk ontstaan.
Als de werkgever het bovenstaande niet doet, is de kans groter dat het UWV geen toestemming zal geven voor het ontslag. U heeft dan een sterkere onderhandelingspositie bij de onderhandelingen over de vaststellingsovereenkomst. (Als jullie het ontslag samen regelen via een vaststellingsovereenkomst, hoeft de werkgever geen toestemming te vragen aan het UWV.)
Extra eisen bij een grote reorganisatie
Als AI veel banen in uw bedrijf gaat overnemen, moet de werkgever aan extra eisen voldoen.
Gaat de werkgever 20 of meer mensen ontslaan in 3 maanden? Dan moet hij of zij zich aan de regels van de Wet melding collectief ontslag (WMCO) houden.
Wat betekent dat?
- De werkgever moet het UWV en de vakbonden vertellen dat hij mensen wil ontslaan.
- De werkgever moet met de vakbonden en de ondernemingsraad (als die er is) praten over hoe het ontslag kan worden voorkomen of hoe de gevolgen voor de werknemers kleiner kunnen worden gemaakt.
- De werkgever mag de mensen pas ontslaan 1 maand nadat hij of zij het UWV en de vakbonden heeft verteld over het ontslag.
Deze wet is er om te zorgen dat werknemers die ontslagen worden, eerlijk worden behandeld. De vakbonden en de ondernemingsraad kunnen de werknemers helpen om hun rechten te verdedigen.
UWV en de cao-commissie controleren of een werkgever zich aan de regels houdt bij ontslag. Als de werkgever fouten maakt, kan UWV de ontslagaanvraag weigeren.
Wat gebeurt er als de werkgever bij een reorganisatie fouten maakt? De ontslagaanvraag wordt dan door UWV niet in behandeling genomen.
Wat kunt u in dat geval doen als u al ontslagen bent?
- Naar de kantonrechter stappen.
- En de opzegging vernietigen.
- En een billijke vergoeding eisen.
Wat kunt u in dat geval doen als u al een vaststellingsovereenkomst heeft getekend?
- U kunt de kantonrechter verzoeken om vernietiging van de overeenkomst.
- En u kunt een billijke vergoeding eisen.
Moet er ander werk voor u worden gezocht?
Zelfs als de werkgever aan alle voorwaarden in de hoofdstukken hierboven voldoet, mag hij u niet ontslaan. Eerst moet hij kijken of u ergens anders in het bedrijf aan de slag kan. Dat is de herplaatsingsplicht.
De werkgever moet goed zoeken of er een passende functie voor u is. Het is niet voldoende dat hij slechts aangeeft dat u zelf op zoek kunt gaan binnen het bedrijf. Hij moet met u in gesprek en eventuele belemmeringen wegnemen. Misschien kunt u bijvoorbeeld een opleiding volgen waardoor u in aanmerking komt voor een andere plek binnen de organisatie. Als de werkgever kan aantonen dat er geen plek voor u is, mag u worden ontslagen. U krijgt dan een vaststellingsovereenkomst.
U heeft recht op een ontslagvergoeding
Ook als u wordt ontslagen omdat AI uw baan overneemt, heeft u recht op een ontslagvergoeding. De transitievergoeding is het minimale bedrag dat u hoort te krijgen. U heeft ook recht op de transitievergoeding als uw tijdelijke contract niet wordt verlengd.
Bij een grotere reorganisatie (meer dan 20 werknemers moeten vertrekken) is er vaak een sociaal plan. Via het sociaal plan krijgt u meestal een hogere ontslagvergoeding dan de transitievergoeding, omdat de vakbond hierover heeft onderhandeld. U krijgt bijvoorbeeld 1.5 keer de transitievergoeding. Doordat er al is onderhandeld door de vakbond, is er weinig ruimte om zelf nog te onderhandelen over de ontslagvergoeding. (Maar over andere onderdelen kunnen soms nog wel afspraken worden gemaakt, bijvoorbeeld over de vrijstelling van werk.)
Heeft u recht op een WW-uitkering?
Stel dat er geen ander werk voor u is binnen de organisatie. U krijgt dan een vaststellingsovereenkomst. Als deze overeenkomst aan de eisen voldoet, krijgt u een WW-uitkering.
Als u niet meewerkt aan de vaststellingsovereenkomst, zal de werkgever proberen om u via het UWV te ontslaan. Hij moet dan kunnen aantonen dat het noodzakelijk en onvermijdelijk is dat AI uw baan overneemt. Als u op die manier wordt ontslagen, krijgt u alsnog een WW-uitkering en de transitievergoeding.
Neem gerust contact op als u vragen heeft.